Mekanoterapi: Fizyoterapistler Tarafından Reçete Edilen Egzersizler Doku İyileşmesini Nasıl Etkiliyor?

Mekanotransdüksiyon, doku hücrelerinin mekanik yüklenmeleri algıladığı ve bu yüklenmelere cevap verdiği fizyolojik bir süreçtir. En basit örnek olarak kemik dokusunun aralıklı yüklenmeler ile güçlenmesi verilebilir.

Bu çalışma, egzersiz ile tendon, kas, kıkırdak ve kemik dokulara yapılan yüklenmenin doku iyileşmesi ve yeniden şekillenmesini nasıl artırdığını inceliyor.

Özellikle egzersizi tedavi amaçlı(kas yırtılmaları, tendinopatiler, eklem problemleri ve hatta kırıklarda) kullanan fizyoterapistlerin bu sorunun cevabını iyi bilmesi ve anlaması gerekiyor.

Kaliteli çalışmalar değişik egzersiz türlerinin, kas-iskelet problemi olan hastalarda önemli ölçüde iyileşme sağladığını kanıtlamış durumda. Ancak doku seviyesinde ne oluyor da iyileşme hızlanıyor?

Cevap: Mekanotransdüksiyon

Mekanotransdüksiyon, 3 fazda incelenebilir.

1.Mekanik Yüklenme; Direkt ya da indirekt olarak hücreleri uyaran etki, hücre içi ve hücreler arası çeşitli kimyasal sinyallere dönüşür.

2.Hücre-Hücre İletişimi; Hücreler birbiriyle iletiim halindedir. Bir hücre direkt olarak uyarılmasa bile, aynı bölgedeki başka bir hücrenin uyarılması onu da etkiler.

3.Efektör Hücre Cevabı

Özetle; mekanotransdüksiyon da solunum ya da dolanım gibi sürekli devam eden bir fizyolojik süreçtir.

Örneğin bir kemik dokuyu düşünün, osteositler yüklenmeleri algılarlar. Aktivite, ya da yüklenme, olmadığı zaman mekanotransdüksiyon sinyali zayıftır, bu sebeple de konnektif doku kayıpları görülür(osteoporoz gibi).

Dokunun normal maruz kaldığı yükün üzerinde bir yüklenme yapıldığı zaman ise, yine mekanotransdüksiyon yoluyla doku stimüle edilmiş olur ve vücut bu yüklenmeye protein sentezi ile yeni doku eklemeyle (daha geniş, güçlü kemikler gibi) adapte olur.

Mekanoterapi: Mekanotransdüksiyonun Kliniğe Uygulanması

Yazarlar mekanoterapi bilgisinin ‘Fizik Tedavi’ eğitiminde öğretilip öğretilmediğini araştırdıklarında, bu konuya yeterli önemin verilmediğini farkettiler. Aynı durum ‘Tıp’ eğitimi için de geçerli ancak yazarlara göre zaten tıp eğitiminde fiziksel aktivitenin tedavi edici olduğuyla ilgili bile yeterli ders yok. Fiziksel inaktivitenin günümüzün en büyük halk sağlığı problemlerinden olduğu düşünülürse, bu durum medikal eğitimin çok büyük bir açığı.

Mekanoterapi, egzersizin doku iyileşmesi için kullanılmasının hücresel kökenini açıklarken aynı zamanda yaralanmış doku ve sağlıklı dokunun egzersize farklı cevaplar verebileceğini hatırlatıyor.

Klinik Çalışmalar

Tendon; 

Dinamik ve yüklenmelere cevap veren bir dokudur.

Canlı doku ve kadavralarda yapılan çalışmalar, yüklenme ile insulin benzeri büyüme faktörünün (IGF-I) salınımının arttığını göstermektedir. Bu da hücre proliferasyonu ve matrix yeniden şekillenmesini sağlamaktadır.

Son zamanlarda yapılan çalışmalar ek olarak başka büyüme faktörlerinin ve sitokinezin de bu süreçte rol aldığını öne sürmektedir.

Aşil tendinozisinde eksentrik egzersiz tedavisi ile tendon dokusunun normalleşmesi, tendonun yaralanma sonrası kontrollü yüklenmeye oldukça olumlu tepki verdiğini göstermektedir.

Kas;

Kastaki mekanoterapi etkisi, hızlı bir şekilde ‘Doku Onarım Faktörü’ (Mechanogrowth factor, MGF) salınımının artmasıyla ortaya çıkmaktadır. Bu faktör, uydu hücreleri active ederek kas hipertrofisi sağlar.

Skar dokunun stabilize olması için belirli bir süre doku dinlendirilmeli, sonrasında kontrollü yüklenmeye başlanmalıdır.

Dokuyu yüklemenin diğer faydaları ise, miyotüplerin yenilenmesi, daha hızlı ve tamamen rejenerasyon ve miyotüp atrofisinin en aza indirilmesi olarak sıralanabilir.

Eklem Kıkırdağı;

Tıpkı diğer kas-iskelet dokuları gibi eklem kıkırdağı da mekanik yüklenmeye hassas hücreler barındırır (kondrositler).

Patellar kıkırdak defekti ile diz ağrılı hastalarda ‘Devamlı Pasif Hareket (CPM)’ uygulamasının tedavi etkinliğini artırdığı gösterilmiştir. Ancak, direkt doku cevabını değerlendiren çalışmalara halen ihtiyaç duyulmakta.

Kemik;

Osteositler, kemikteki yüklenmeyi algılayan temel hücrelerdir.

Distal radius kırığı iyileşmesinde, standart immobilizasyon süreci ve kavrama egzersizleri ile ek olarak kompresyon (Pnömatik kompresyon cihazları) ile dokuya yükleme yapıldığında; immobilizasyon süreci sonundaki kuvvet ve eklem hareket açıklığının daha fazla olduğu bulunmuştur. Üstelik bu fark, yaklaşık 10 hafta boyunca devam etmiştir.

Khan, Karim M., and Alex Scott. "Mechanotherapy: how physical therapists’ prescription of exercise promotes tissue repair." British journal of sports medicine 43.4 (2009): 247-252.